Poród i brzemienność w dawnych czasach
W dawnych czasach porody odbywano w domu. Przez wiele stuleci szpitale pełniły raczej rolę przytułków, w których biednym udzielano pomocy medycznej. Bogaci leczyli się prywatnie. Czasami mawiano, że ktoś był tak biedny, że aż umarł w szpitalu. Ilość fachowych akuszerek w XIX wieku była niewystarczająca. W dodatku te, które pomagały rodzącym stosowały gusła, zaklęcia i tylko częściowo wiedzę medyczną. Niech świadczy o tym fakt, że jeszcze w 1866 roku w Poradniku dla niewiast wiejskich… zalecano babkom, by przed badaniem ciężarnej kobiety nacierały ręce „jakimś tłuszczem łagodnym, oliwą, masłem lub sadłem wieprzowem”, zwracając jednocześnie uwagę, by koniecznie umyć ręce… po badaniu rodzącej. W tej samej książce możemy przeczytać o pewnej babce, która ciężarną kobietę wieszała za nogi głową w dół, chcąc w ten sposób poprawić położenie płodu w łonie matki, co autor poddał ostrej krytyce.
Poniższy obraz, przedstawiający brzemienną kobietę, należy uznać za unikatowy. Zachowało się bardzo niewiele dzieł sztuki, przedstawiających takie osoby. Zapewne wynikało to z faktu, że wielu uważało, że w widoku kobiety brzemiennej jest coś niestosownego, bo przecież powiązanego z seksualnością. A jak wiadomo, tą należało ukrywać, w szczególności w pruderyjnym XIX wieku. Autor jednego z poradników savoir vivre właśnie z tego okresu doradzał: „Kobieta, która wkrótce ma zostać matką, niepowinna wychodzić w dzień na ulicę i bywać w świecie. Tylko w rodzinnem kole przyjąć może zaproszenie na obiad; obowiązkiem jej wstrzymać się od uczęszczania do teatru, oddawania wizyt i ukazywania się na przechadzkach publicznych. Najsurowiej zwyczaj ten spełnianym jest przez Amerykanki i Angielki, i ze wszech miar zasługuje na to, aby go wszędzie naśladować.”
Jak widać na powyższym obrazie, brzemienność w żaden sposób nie zwalniała kobiety z obowiązku noszenia gorsetu.
Jak wynika z odnalezionych ilustracji, kobiety w dawnych czasach często rodziły w pozycji siedzące. Poniżej niemiecka rycina zapewne z XVI wieku.
Poniżej ilustracja z 1889 roku.
Poniżej rycina z 1580 roku.
Poniżej krzesło do rodzenia z XIX wieku.
Proponuję zwrócić uwagę na namalowany wizerunek Chrystusa ze związanymi rękami (poniżej). Zapewne miał przypominać rodzącym o męce pańskiej i tym samym być pocieszeniem w bólach.
Poniżej obraz z 1800 roku, autor nieznany. Jak na nim widać, także wtedy niektóre kobiety rodziły w obecności mężów.
Proponuję poniżej zwrócić uwagę na prześcieradło, zakrywającą narządy rodzącej. Podejrzewam, że zostało ono dodane przez autora dla uchronienia oczu oglądających od nieprzyzwoitych widoków.
Poniżej ilustracja z 1887 roku, przedstawiająca jak z krzesła i materaca zrobić domowym sposobem łóżko dla rodzącej.
Poniżej miedzioryt z XVI wieku.
***
Jak widać na poniższej ilustracji, poród w wielu rodzinach nie był sprawą prywatną rodzącej i akuszerki. Każdy chciał pomóc. Przybornik, leżący na krześle po prawej, świadczy o tym, że mamy do czynienia z fachową akuszerką.
***
Poniżej ogłoszenie ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.
***
Poniżej szczypce w kształcie bociana z XIX w. Po rozsunięciu ukazuje się obecne w brzuchu ptaka niemowlę. Przedmiot nawiązuje do płodności i potomstwa. Był używany przez położników w trakcie porodu (ze zbiorów Antykwariatu Urbaniak w Poznaniu, dziękuję za udostępnienie zdjęć).
***
Po porodzie zaczynały się wizyty. Przychodziła rodzina, sąsiedzi, znajomi… Każdy chciał zajrzeć do kołyski, pogratulować ojcu i udzielić dobrych rad matce. Nieraz odwiedziny przekształcały się w huczną biesiadę, podczas której matkę dla pokrzepienia raczono alkoholem. Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku po wsiach stosowano te praktyki, co lekarze oceniali bardzo krytycznie. W. Ściborowski, autor dziewiętnastowiecznego Poradnika dla niewiast wiejskich jak się mają zachować podczas brzemienności…, odradzał także chrzczenie dziecka bezpośrednio po urodzeniu, bo jak pisał: „nieraz przy chrzcinach pijatyka ma miejsce, za tą idą kłótnie i bójki, a przy nietrzeźwych głowach niekiedy i położnicy, i dziecku się dostatnie. Lepiej zatem chrzciny odłożyć na później…”
A po szczęśliwych narodzinach koniecznie zdjęcie.
Powyższy wpis jest częściowo fragmentem mojej książki pt. „Miłość staropolska” i „Miłość, kobieta i małżeństwo w XIX wieku”.
