Kościół św. Piotra Małego przy ul. Łobzowskiej. Nieistniejące kościoły Krakowa

Długa jest lista kościołów, które zburzyli Austriacy w Krakowie na przełomie XVIII i XIX w. Nad praktyką tą ubolewał Ambroży Grabowski w swoich tekach zauważając, że wprawdzie nie jest takim „nabożnikiem”, aby „miał dowodzić, że kościoła zburzyć nie można”, to jednak żal, że nowa władza tyle rozebrała, a nic nie naprawiła. Jak dalej pisał, ofiarą polityki likwidowania tego co stare padło na przełomie XVIII i XIX w. aż 15 świątyń. Pochodzący z nich materiał (tj. kamienie), także ołtarze, organy… sprzedawano, a pieniądze – jak zakładał – trafiały do kieszeni burzących. (przypis 1) Los taki spotkał także kościół św. Piotra Małego i przyległy doń cmentarz przy ul. Łobzowskiej. W 1801 r. budynek został rozebrany (przypis 2), miejsce pochówku przez pewien czas pełniło rolę ogrodu, aż w końcu doszło do zabudowania terenu. Obecnie w tym miejscu stoi inny kościół pn. Zmartwychwstania Pańskiego (poniżej na zdjęciu stan obecny).

***

Ambroży Grabowski tak opisywał zburzony kościół w jednej ze swoich tek.

„Plac oparkaniony znacznej obszerności, teraz ogród, jest (to) dawny cmentarz tego kościółka, gdzie jeszcze za mojej pamięci chowano zmarłych, i kościółek ten jeszcze stojący pamiętam. Zburzono go za czasów rządu austriackiego w Krakowie około r. 1800. Sławny to był rząd, bo wszystko obalał, a nic nie wznosił.”

W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie znajduje się grafika przedstawiająca omawianą tu świątynię.

Kliknij, aby powiększyć.

Opis grafiki powyżej: Po prawej stronie widać cztery krzyże na kopcach. W rzeczywistości było ich zdecydowanie więcej, cmentarz bowiem nie należał do małych a tym bardziej, że istniał od końca XV w. (o czym poniżej). Po lewej stronie zapewne domek grabarza, o istnieniu którego wspomina Sławomir Dryja w swym artykule. (przypis 3)

Natomiast w zbiorach Muzeum Krakowa znajduje się bardzo podobna akwarela namalowana przez Jana Kantego Wojnarowskiego. Biorąc pod uwagę jego datę urodzenia tj. 1809 r. (więcej na temat spornej daty urodzenia J. K. Wojnarowskiego przeczytać można tutaj) stwierdzić należy, że artysta nie mógł malować rozebranego w 1801 r. kościółka z autopsji. Mając na względzie liczne podobieństwa należy przyjąć, że wzorował się on na wcześniej prezentowanym rysunku M. Stachowicza.

Kliknij, aby powiększyć

Na powyższej akwareli jedną z najbardziej znaczących różnic jest krzyż, który pojawia się po lewej stronie czerwonego dachu świątyni. Analizując prezentowany nieco niżej plan Krakowa z 1788 r., jesteśmy w stanie ustalić położenie budowli. Oto patrzymy na nią od strony ul. Łobzowskiej, co oznacza, że w oddali widzimy krzyż drugiej świątyni, a mianowicie kościoła Karmelitów.

***

Dla lepszej orientacji w poniższym planie Krakowa z 1788 r. warto dodać, że ul. Czarna to dzisiejsza ul. Karmelicka, a kościół z nr 31 to kościół Karmelitów. Omawiany świątynia św. Piotra Małego zaznaczony został nr 44, wokół widać krzyże, po prawej stronie na niebiesko namalowana odnoga Rudawy tzw. młynówka.

***

W 2020 r. podczas budowy sieci ciepłowniczej MPEC na ul. Łobzowskiej doszło do odkrycia ludzkich szczątków z pokazywanego wcześniej cmentarza. Więcej na ten temat przeczytać można w niniejszym artykule.

***

Poniżej odnalezione przeze mnie w zbiorach Archiwum Narodowego zaproszenie z 1775 r. na uroczystość i modlitwę za zmarłych mającą odbyć się w nieistniejącym kościele św. Piotra Małego.

***

Historia kościoła św. Piotra Małego:

Kościół św. Piotra Małego założony został w 1498 r. (przypis 4) przez duchownego i medyka zarazem Jana Welsa. Obok stanął „cmyntarz wielki dla zmarłych grzebienia”, jak opisał go P. Pruszcz w XVII w. (proponuję zwrócić uwagę na słowo „wielki”). Historię tego miejsca znamy dzięki broszurze K. Hoszowskiego z 1882 r., której fragment załączam.

J. Wels bez wątpienia wyrastał ponad swoją epokę. Jego postulat zaniechania chowania zmarłych na przykościelnych cmentarzach ze względów sanitarnych, choć ze wszech miar słuszny, podniesiony został zbyt wcześnie. Na wprowadzenie przepisów w tym przedmiocie trzeba było czekać aż do końca XVIII w. Na temat aktów prawnych dotyczących tego zakazu przeczytać można w moim wpisie.

***

Przypisy:

1. Teka Ambrożego Grabowskiego, Archiwum Narodowe w Krakowie, 29/679/9, k. 769, 770,

2. Maria Estreicher „Wykaz zniesionych kościołów, kaplic i klasztorów w Krakowie” w „Kalendarz Katolicki Krakowski na Rok Pański 1889” Kraków 1889 r., str. 110,

3. Sławomir Dryja, Stanisław Sławiński „Prebenda i cmentarz przy kościele świętych Piotra i Pawła na przedmieściu Garbary w Krakowie…” w Krzysztofory nr 32, str. 192,

4. Piotr Pruszcz „Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa, albo Koscioły”, Kraków 1740 r., str. 163.

.

.

.

Agnieszka Lisak blog historia, blog historyczny dawne widoki Krakowa nieistniejące kościoły Krakowa, kościół św. Piotra Małego