Uliczni sprzedawcy obrazków i literatury groszowej

Przeglądając dawną ikonografię Krakowa z miejscami handlu nie raz odnajdziemy na niej ulicznych sprzedawców obrazków ze świętymi, jak i członkami panującej rodziny. Towar ten w XIX w. był nad wyraz pożądany. W końcu to od Matki Boskiej, Jezusa i świętych zależała pomyślność domu, zdrowie rodziny, ochrona przed ogniem…

Poniżej fragment grafiki przedstawiającej sprzedaż obrazków przed kościołem Świętej Trójcy w Krakowie (o. dominikanów). Warto zwrócić uwagę także na te po prawej stronie przyczepione do muru kościoła, na pierwszym Matka Boska z dzieciątkiem.

Grafika (fragment) na podstawie obrazu Władysława Szernera, „Kłosy” 1872 r., nr 370

Poniżej cała grafika.

Grafika na podstawie obrazu Władysława Szernera, „Kłosy” 1872 r., nr 370

Święte obrazki przeznaczone do sprzedaży znajdujemy także na poniższym obrazie (fragment) Władysława Szernera. Tak mały targ, a aż dwóch sprzedawców tego typu towaru. Jedne widzimy na pierwszym planie położone na drewnianej skrzyni, drugie w oddali powieszone na białej ścianie domu.

Władysław Szerner (fragment obrazu) „Targ w miasteczku pod Krakowem” 1908 r., zdjęcie z archiwum domu aukcyjnego Polswiss Art

Poniżej cały obraz. Kliknij, aby powiększyć.

Władysław Szerner „Targ w miasteczku pod Krakowem” 1908 r., zdjęcie z archiwum domu aukcyjnego Polswiss Art

***

Poniżej sprzedaż świętych obrazków pod basztą w Trembowli.

sprzedaż świętych obrazków pod basztą w Trembowli XIX w. — Fragment grafiki „Kłosy” 1881 r., nr 858

Stragan z obrazkami zauważyć można także na poniższym fragmencie zdjęcia Ignacego Kriegera.

Ignacy Krieger (fragment) 1860-1875 r., Muzeum Narodowe w Krakowie, MNK IX-IF-258

Poniżej rozszerzenie.

Ignacy Krieger 1860-1875 r., Muzeum Narodowe w Krakowie, MNK IX-IF-258

Literatura groszowa:

Na tego typu straganach obok świętych obrazków można było kupić czasem także nici, igły, książeczki do nabożeństwa, medaliki i tzw. literaturę groszową. To jest broszurki złożone z kilku lub kilkunastu kartek z poradami dla prostego ludu (dotyczącymi np. zdrowia, upraw), czy też powiastkami pisanymi wierszem. Jako przykład tego typu pozycji wymienić można „Rozmowę trzynastu mężatek i jednej wdowy: bardzo ciekawe wierszyki, w których jest opisane, jak niedoświadczone żony obmawiają swych mężów”, która zachowała się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie.

W Krakowie wydawaniem tego typu literatury zajmowało się wydawnictwo groszowe im. Tadeusza Kościuszki.

Przykładowe pozycje oferowane przez w/w wydawnictwo. Ich tytuły dają możliwość zorientowania się w charakterze omawianej tu literatury.

Jaki był cel tego typu publikacji? Czytamy w wierszyku zamieszczonym na końcu broszury reklamowej wzmiankowanego wcześniej wydawnictwa. (przypis 1)

Rozszerzajmy książeczki te tanie,
Niech się ich siła pod strzechy dostanie;
Rozszerzajmy kalendarz ten,
Niech idzie po siołach hen,
Niech czyta go kmiotek i sługa,
Bo zima smutna i długa!

***

Jeżeli ktoś z prostego ludu aspirował do lepszego świata, mógł nabyć pod Sukiennicami zamiast wizerunku świętych portret miłościwie panującego Franciszka Józefa I. Poniżej przykład podobnego straganu rozłożonego na ul. Kościeliskiej w Zakopanym.

Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Walery Eljasz – Radzikowski koniec XIX w.

***

Piotr Norblin „Zbiór wzorowy rozmaitych polskich ubiorów”, Warszawa 1817 r.

***

Przypisy:

1. Zbiory rara Biblioteki Jagiellońskiej sygn., 11959 II, 152